Wat is nu precies salafisme?

De Islam kent veel stromingen. Sommige zijn bekender dan andere, zoals die van de soennieten en de sjiieten. Een stuk minder bekend is het salafisme. Deze naam komt continu in het nieuws, maar wat houdt het salafisme eigenlijk in?

Het ontstaan van Salafisme

“Salafisten willen terug naar de tijd van Mohammed, en de twee generatie moslims die daarop volgen”, geeft islamdeskundige Marcel Hulspas aan. Om het ontstaan van het salafisme te begrijpen, moeten we dus eigenlijk terug naar de oorsprong van de Islam. Want daar ligt de kern van het salafisme. Het geloof zoals Mohammed het predikte was gericht tegen sociale ongelijkheid en de volgelingen waren geen voorstander van een hiërarchie. Wel hield de profeet Mohammed zich streng aan de regels van de Islam.

IbnTaymiyyah (13^e eeuw), een islamitische theoloog, vond dat het geloof te ver was afgeweken van wat het vroeger in de tijd van Mohammed was. Mohammed Ibn Al-Wahhab (17^e eeuw), een andere theoloog, was gefascineerd door de kijk van IbnTaymiyyah. Ook was hij onderdeel van het bestuur van de Saudische staat. Door zijn grote invloed binnen die staat had hij genoeg kans en ruimte om de leer van IbnTaymiyyah te verspreiden. Deze leer kreeg later een naam: het salafisme.

De leer van het Salafisme

Hulspas geeft aan: “De Koran is theologisch gezien een stuk simpeler dan de Bijbel.” De leer van het salafisme is dus eigenlijk voortgekomen uit een persoon die vond dat de Islam te veel was veranderd. Daarom wilde degene die de stroming vorm had gegeven, Mohammed Ibn Al-Wahhab, weer terug naar de leer van vroeger. Het salafisme valt onder de stroming het soennietisme.

Men noemt salafisme ook wel de versimpelde vorm van de Islam. Dat komt omdat mensen die zichzelf identificeren als salafist net zo leven als profeet Mohammed, en de twee generaties daarna. Daaronder valt bijvoorbeeld je tanden poetsen zoals profeet Mohammed, met een stokje of takje. Maar ook het naleven van de strenge regels zoals kleding- en voedselvoorschriften.

Salafisten vinden dat dit de pure vorm van het geloof is, geloof zoals het bedoeld is. Zij volgen de regels van de Islam nauwkeurig. Ook zijn salafisten vaak progressiever, maar verwerpen ze de veranderingen door de westerse invloeden op het geloof. Over het algemeen hebben salafisten geen positief beeld van het westen. Ze vieren ook geen verjaardagen of feestdagen en ze zijn geen fan van democratie.

“Salafisten zijn niet bezig met ongelovige, maar proberen gelovige/moslims te overtuigen”, zegt Hulspas. Binnen het salafisme heb je drie verschillende stromingen. Je hebt salafisten die niet politiek actief zijn (puristen), zij leven gewoon hun leven als salafist en zijn niet bezig met het bekeren of overtuigen van andere gelovigen. Je hebt ook politiek actieve salafisten. Zij zijn niet gewelddadig, alleen als het moet ter zelfverdediging. Wel zijn zij actief bezig met het vormen van een Islamitische staat.

Dan heb je nog één laatste stroming, eentje waar men al veel over heeft gehoord, de jihadisten. Over het algemeen is wel bekend wat een jihadist is Een streng gelovige moslim die anderen probeert te bekeren door middel van geweld.

“Gewelddadige salafisten kennen de gewelddadige kant van Mohammed, en handelen daar ook naar” aldus Hulspas. “Een salafist wil terug naar de bron van het geloof, alhoewel geweld destijds een groot onderdeel van het geloof was. Dus als je dan terug wilt naar de bron, hoort daar ook de jihad bij? Dat is de vraag.”

Salafisme en Jihadisme

Het salafisme komt vaak in het nieuws. Uit onderzoek van het Verwey-Jonkers instituut, Salafisme belicht in Nederland, blijkt dat de term salafisme in Nederland verkeerd gebruik wordt: “Uit de wetenschappelijke literatuur over ‘salafisme’ in Nederland van 2004 tot 2018 kunnen we concluderen dat de wijze waarop deze term in het publieke en politieke debat wordt gebruikt, namelijk als een enkelvoudige beweging die negatief of zelfs gevaarlijk zou zijn voor de Nederlandse samenleving, anno 2018 een onvolledig en soms zelfs onjuist beeld geeft van de werkelijkheid.” (2018, p. 6)

In de media wordt het salafisme neergezet als gevaarlijk of radicaal. Dat is een gigantische missconceptie. “Salafisten zijn in feite gewone moslims die leven zoals de eerste drie generaties moslims hebben geleefd. Sommigen gedragen zich netjes, sommigen slaan helemaal door naar de gewelddadige kant. Dat is maar de minderheid van de salafisten” heeft Hulspas hierover te zeggen.

“Het bleek dat individuele handelswijzen en interpretaties van salafistische individuen aanzienlijk kunnen afwijken van de salafistische ideologie” geeft het Verwey-Jonkers onderzoek aan (2018, p. 4). Men kijkt dus niet genoeg naar de verschillende personen en lagen binnen het salafisme.

Het salafisme hoeft dus niet gewelddadig te zijn. Toch is daar heel veel angst voor. Men is bang dat het salafisme, en met name het salafistische onderwijs, de grondlegging kan zijn voor jihadisme. Hulspas zegt hierover: “Je wordt niet radicaal zonder kennis te nemen van de orthodoxe leer, wat dat betreft kán het een voedingsbodem zijn voor radicaliseren. Maar je moet de invloed van onderwijs niet gaan overdrijven.”

Het Salafisme in Nederland

Als je nieuwsberichten of artikelen opzoekt over het salafisme in Nederland gaat het vooral om de dreiging en het gevaar voor de samenleving. De vraag is natuurlijk of het salafisme echt zo’n grote dreiging vormt voor onze samenleving.

De salafistische gemeenschap in Nederland is niet heel groot, maar salafisten zijn er zeker wel. Een groot deel van de moslims is soenniet en ongeveer acht procent daarvan is salafist.

Veel mensen vragen zich af waarom voornamelijk jongeren zich keren naar deze orthodoxere stroming. Het Verwey-Jonkers onderzoek heeft daar het volgende over te zeggen: “Uit de literatuur blijkt voorts hoezeer het salafisme, en zeker de wijze waarop het is georganiseerd in Nederland, bijdraagt aan de behoeften die leven onder moslimjongeren. Het salafisme biedt zingeving, kennis en duidelijkheid, de saamhorigheid voorziet in sociale warmte en de salafistische predikers geven antwoord op persoonlijke en kennisvragen. Zo krijgt de jonge moslim handvatten aangeboden om zich te positioneren in de complexe Nederlandse samenleving die niet altijd even vriendelijk is naar Islam en moslims.” (2018, p. 6)

De Nederlandse gemeenschap was redelijk geschrokken van dit nieuws en ziet deze vorm van onderwijs als een bedreiging voor de samenleving. Er zijn nu zelfs plannen om de wet aan te passen zodat de onderwijsinspectie ook dit soort particuliere organisaties kan inspecteren. Maar is dit wel het recht van de overheid? Kan de overheid dit maken?

Dat is een moeilijk vraagstuk. Dit soort zaken zijn eigenlijk altijd in conflict met de grondwet. Enerzijds heb je de grondwet vrijheid van geloofs- en levensovertuiging. Men zou het recht moeten hebben om te geloven wat ze willen. Het salafisme valt daar ook onder. Daarbij hoort ook de vrijheid om les te geven over die geloofsovertuiging. Vanuit dit perspectief zouden de salafistische scholen niks mis hebben gedaan.

Anderzijds is het toch wel heftig dat een salafistische school haar leerlingen mag bijbrengen dat je haat aan het westen moet hebben. Of dat homoseksuelen de doodstraf verdienen. Als je het namelijk van deze kant bekijkt is het hartstikke logisch dat salafistische scholen geïnspecteerd of zelfs gesloten moeten worden. Dit onderwijs zorgt er namelijk niet alleen voor dat jongeren kunnen radicaliseren, maar werkt de integratie van moslims in de Nederlandse samenleving erg tegen.

Het is moeilijk om te bepalen waar de grens ligt en wanneer het aan de overheid is om hier werk van te maken. En of de overheid daar überhaupt wat aan kan doen. Als jongeren keren naar het salafisme omdat ze zich niet geaccepteerd voelen in onze samenleving, zouden wij, als Nederlanders, er eigenlijk wat aan moeten doen. “Aanpassing aan de Nederlandse samenleving vereist van salafistische zijde echter een extra inspanning, omdat deze samenleving niet wordt ervaren als verwelkomend” aldus het Verwey-Jonkers onderzoek (2018, p. 6)

Het vraagstuk blijft dus open, en er staat nog heel wat te gebeuren. De overheid moet nog in actie komen na de recentelijke ondervindingen van het salafisme. We zijn benieuwd wat daar uit gaat komen.