Dierenmishandeling of het beschermen van de diersoort? Al jarenlang loopt er veel discussie over het welzijn van dieren die verblijven in dierentuinen. Steeds meer mensen vinden dat het ‘gevangenschap’ van de dieren niet rechtvaardig is en willen dan ook van dierentuinen af. Toch ziet de NVD wel een duidelijke rol van de parken. Zo hebben ze een rol in educatie, onderzoek het de bescherming van het wild.
Eisen
Nederland kent 65 dierentuinen met een vergunning. Deze parken kunnen niet zomaar open. Ze moeten voldoen aan een aantal eisen. Zo moeten de dieren de ruimte hebben om hun natuurlijke gedrag te vertonen en moeten de dieren volgens hun sociale leefstijl kunnen leven. Daarnaast moete er genoeg ruimte zijn voor de dieren om zichzelf te verzorgen en zich voort te kunnen planten. De dieren mogen ook niet zomaar in een dierentuin zijn. Naast dat de dierentuin zelf een vergunning nodig heeft moeten alle dieren in het registratiesysteem staan.
Verwaarlozing en afslachting
Ondanks er een strak lijstje is waar aan voldoen moet worden, is niet iedereen blij met het protocol van de parken. Veel activistengroepen geven aan dat de dierentuinen hun dieren uitbuiten voor winst en dat dieren verwaarloosd worden. Bite back is een dierenrechtenorganisatie die zowel nationaal als internationaal campagne voert voor de rechten en belangen van dieren. Daarnaast geven zij aan dat dierentuinen beperkt controleren over het welzijn van hun dieren. “Er is vaak weinig of geen expertise over heel veel diersoorten. Hierdoor is het lastig te controleren of het voldoende is voor de dieren.”
Er zijn momenten geweest waarbij dierentuinen gezonde dieren hebben geslacht. Een voorbeeld hiervan is de afslachting van de kerngezonde giraffe, Marius. De giraffe is afgeslacht doordat er te veel giraffen met dezelfde genen waren in het fokprogramma. Alternatieven zoals anticonceptie was geen optie, omdat dat te veel invloed zou hebben op het natuurlijke paarproces. Als het dier in het wild zou worden vrijgelaten was de kans groot dat het niet zou overleven.
Bite back geeft aan dat er weinig projecten zijn om dieren weer terug te zetten in de natuur. “Veel van de gefokte dieren zijn vooral voor inventaris.” Ook vraagt de activistengroep zich af of je wel voor altijd door moet blijven fokken. “Zolang hun leefgebied constant onder druk staat als gevolg van hoe we leven en eten, dan is het sowieso een druppel op de gloeiende plaat. Voor beschermen van dieren zouden we radicaal anders moeten gaan leven en denken.”
De Nederlandse vereniging van dierentuinen ziet ook de noodzaak van het beschermen van de wilde dieren. Zij blijven zich over de tijd heen ontwikkelen om het welzijn van de wilde dieren zo goed mogelijk te maken. Dit wordt onder andere gedaan door het stimuleren van hun natuurlijke gedrag. Zo bieden ze voedsel aan dat hun natuurlijke gedrag stimuleert. De NVD vindt het belangrijk op het welzijn meetbaar te maken. Zo hebben zij een paar jaar geleden een methodiek ontwikkeld waarbij soort-specifieke welzijnsindicatoren de basis vormen voor de meting. Hierdoor kunnen dierentuinen veel leren over het gedrag van hun wild en kunnen ze zich blijven ontwikkelen voor de gezondheid van de dieren.
Terugkomend gedrag
Het gedrag van de dieren in dierentuinen is slecht te vergelijken met het gedrag in het wild. Dolfijnen hebben in de oceaan honderden kilometers om zich te verplaatsen, terwijl ze in hun verblijf in grote bassins moeten zwemmen. Toch blijkt dat door deze aanpassing in leefgebied het gedrag van de dieren veranderd. Dieren tonen vaak herhalend gedrag zonder doel. Dit komt onder andere komen door verveling en stress. Daarnaast zorgen ook de bezoekers van de parken ervoor dat de dieren onnatuurlijk gedrag vertonen. Volgens Bite Back kan de stress die de bezoekers hen oplevert en de beperking van leefomgeving zorgen voor apathisch gedrag.
Over de tijd heen zijn dierentuinen aan het ontwikkelen om apathisch gedrag en extreme verveling tegen te gaan. De NVD geeft aan dat dierentuinen het oorspronkelijke leefgebied van hun dieren zo veel mogelijk probeert na te bootsen. Daarnaast wordt het natuurlijke gedrag van de dieren gestimuleerd. Dit wordt onder andere gedaan door het samen verblijven van mannetjes en vrouwtjes, of het voorzien van een verrijkingsplan.
Ontwikkelingen en entertainment
Van de oude manieren van dierentuinen zijn we al lang af. De voorloper van de dierentuin werd de menagerie genoemd. Dit was een verzameling van wilde en exotische dieren die vervolgens tentoongesteld werden. De oude dierentuinen stonden dan ook puur voor entertainment en ontspanning. Van dat beeld zijn we al jaren af. Hoewel entertainment een rol blijft spelen bij de dierentuinen wordt er nu vooral gefocust op hun rol in educatie en onderzoek.
Educatieve doeleinden
Ondanks de vele kritiek tegen het beleid van de parken, geven veel dierentuinen aan dat ze ook een educatief doel hebben. Het geeft de bezoekers een beeld van de natuur en van de dieren. Hierdoor voelt de mens zich betrokken bij de dieren en hun leefomgeving. Daarnaast zorgen dierentuinen ervoor dat bedreigde diersoorten niet uitsterven en helpen ze door middel van fokprogramma’s dieren weer terug de natuur in. De NVD geeft aan dat dierentuinen een grote rol hebben in educatie en onderzoek. “Veel van de educatie in dierentuinen is gericht op het geven van een handelingsperspectief aan bezoekers.” zo’n handelingsperspectief zorgt ervoor dat de bezoekers gaan nadenken over hun rol bij de bedreiging van diersoorten. Dit geeft hun een beeld hoe zij zichzelf kunnen verbeteren, met betrekking tot duurzamer leven, om de bedreiging van het wild te verminderen.
Ook wordt het leven dat zich afspeelt in de dierentuin veel gebruikt voor onderzoek. Zo hebben meerdere universiteiten onderzoek bij dierentuinen over het hele land. Bij deze onderzoeken wordt onder andere gekeken naar de leefstijl van de dieren en de band tussen mens en dier. Daarnaast kan onderzoek in de parken bijdragen aan de bescherming van dieren in het wild.
Bite Back geeft aan dat er wetenschappelijk weinig bewijs is dat dierentuinen educatieve doelen hebben. De vorm van educatie die dierentuinen bieden geven vaak een vertekend beeld. Er ontbreekt namelijk vaak informatie over hun natuurlijke leefgebied en er ontbreken vaak redenen waarom de dieren nou echt in de verblijven zitten.
Toekomstbeeld
Aangezien het lastig is om de huidige populatie dierentuindieren te verplaatsen naar het wild, strijden activistengroepen zoals Bite Back ervoor dat er geen nieuwe dieren bijkomen en dat de huidige beesten een groter en natuurlijker leefgebied krijgen. Daarnaast willen ze af van de huidige dierentuinen. Zelf denken ze na over alternatieven. Zo zouden interactieve voorstellingen zoals virtuele reality of beelden met verborgen camera’s een goed beeld kunnen geven over het leven van wilde dieren in de natuur. Ook de NVD ziet een toekomst met veel ontwikkelingen. Hoewel zij graag zien dat dierentuinen blijven, vanwege hun belangrijke rol in educatie en onderzoek, blijven ze meebewegen met de tijd. “Het is belangrijk mee te bewegen op basis van wetenschappelijke inzichten en nieuwe ontwikkelingen.” Ondanks het nog onduidelijk is of dierentuinen blijven bestaan in de toekomst, is er wel een duidelijk ontwikkelingsproces met genoeg mogelijkheden.
