We worden overspoeld met berichten over de oorlog in Oekraïne. Troepenverplaatsingen, frontlinie gevechten en belegerde steden passeren iedere dag ons netvlies. Oekraïne is meer dan alleen een land waar een oorlog woedt. Het is een land met oude tradities, een complexe cultuur en een interessante taal. Anna Bezpala vertelt over haar land en hoe het was om op te groeien in Oekraïne.
Feestdagen en tradities Oekraïne
“19 december, de nacht voor Sinterklaas zetten kinderen in Oekraïne een stuk speelgoed voor het raam. Veel meisjes zetten een pop neer en veel jongens een speelgoedauto. Het idee is dat Sint-Nicolaas langs het huis loopt, ziet dat daar een kind woont dat een cadeau verwacht en dan een cadeau naast het bed van het kind legt. Ik heb dit zelf tijdens mijn hele kindertijd gedaan, mijn broertje en mijn vrienden deden dat ook. We dachten toen allemaal dat Sint-Nicolaas cadeautjes bij ons bracht.
Kerst in Oekraïne is vooral een christelijke feestdag, het is ongebruikelijk om cadeautjes te ontvangen voor kerst. Het is een dag die vooral draait om familie. Veel mensen gaan in de ochtend van kerst langs de deuren om liedjes te zingen en toneelstukjes te doen. Sommige mensen gaan in hele grote groepen, maar je hebt ook kinderen die in hun eentje langs de deuren gaan. Traditioneel gezien treden mensen op in een groep die een ‘Vertep’ wordt genoemd. Ze zingen Oekraïense liedjes en beelden enkele religieuze scènes uit. De mensen in dit soort groepen representeren religieuze figuren. De één moet de duivel voorstellen, een andere Maria en weer een ander is Jezus. De optredens worden vaak verzorgd door jongeren of mensen die aan de kerk gelieerd zijn.
De meeste mensen in Oekraïne vieren kerst met een kerstboom. Maar traditioneel gezien hadden we geen kerstboom. We binden graan bijeen, decoreren de bundel en zetten dit in de woonkamer. Deze bundel symboliseert de hele familie, de connectie met het land en de komst van de lente. Voornamelijk de komst van de lente is erg belangrijk. Het graan symboliseert dat de familie te eten heeft, welvaart kent en dat ze dat volgend jaar weer hebben.
We hebben ook oud-nieuwjaar. Dit is gebaseerd op de Juliaanse kalender. Dit valt in de nacht van 13 op 14 januari. Ook daar worden liedjes gezongen en gaan kinderen langs de deuren, maar met oud-nieuwjaar is het traditie dat alleen de meisjes dat doen. Ik weet niet waarom dat zo is, maar alleen de meisjes doen dat. We zingen dan ‘Shchedrivky’, dat zijn traditionele liedjes. Vaak staat een religieuze boodschap centraal en worden de bewoners van het huis geluk toegewenst. Gewassen en dieren spelen ook een centrale rol in dit soort liedjes. Dit komt omdat deze liedjes erg oud zijn en verwijzen naar het Oekraïne van vroeger.
Ik heb dit zelf ook een aantal jaar gedaan. Je hebt in Kyiv veel flats. Wij woonden in een buurt met huizen. Je kunt dan echt van deur tot deur gaan en overal aankloppen. Mensen deden dan open en gaven ons iets. Het is erg leuk om als kind thuis te komen met een berg vol chocolade, snoep en geld. “
De invloed van Sovjet-Unie
“In sommige delen van Oekraïne zijn deze tradities niet bewaard gebleven. Dit is het gevolg van de Sovjet-Unie. In de delen van Oekraïne die het langst onder Sovjetregime stonden, zijn de tradities bijna verdwenen. In de delen van Oekraïne die het minst lang onder de Sovjet-Unie vielen, zijn de tradities beter bewaard gebleven. Een deel van mijn familie komt uit het westen, waar de Oekraïense cultuur beter bewaard is gebleven. In de winter gingen we vaak naar mijn grootouders, zij wonen in het westen. Daardoor ben ik bekend met dit soort tradities.
Ik zie dat er een hernieuwde interesse is in dit soort oude tradities en veel Oekraïners herontdekken deze tradities. Dit komt doordat steeds meer mensen realiseren dat veel gebruiken en tradities vanuit de Sovjet-Unie afkomstig zijn. Zij voelen zich niet meer prettig bij dat soort tradities en stappen over naar de
Oekraïense tradities.”
Opgroeien in Oekraïne
“In mijn eerste jaren woonde ik in een appartement in Kyiv, later zijn we verhuisd. Mijn ouders konden toen een huis bouwen en daar leefde ik tot ik naar Nederland ben verhuisd. In het begin ging ik naar een openbare school. Op openbare scholen is de invloed van de Sovjet-Unie nog erg goed zichtbaar. Het onderwijssysteem is niet grondig hervormd na de onafhankelijkheid.
Het onderwijs is nog erg gericht op het gedachteloos reproduceren van stof. Er is geen ruimte om kritisch te denken of om een eigen mening te hebben. Het is niet ongebruikelijk dat docenten hun leerlingen pesten en dat kinderen het zien als een vijandige omgeving. Ik ervaarde het ook op die manier. Ik werd op een harde manier behandeld. Later ben ik naar een private school gegaan.
De omstandigheden zijn hier anders omdat de ouders betalen. De docenten kunnen het niet veroorloven om Sovjetpraktijken toe te passen. Mijn ervaring op zo’n school was behoorlijk anders dan de ervaring op de openbare school.
Naast school deed ik aan volksdansen, paardrijden, schermen en tennis. Veel van deze hobby’s zijn in het westen minder toegankelijk, maar in Oekraïne ligt dat soms anders. Het viel mij bijvoorbeeld op dat tennis hier wordt gezien als een elitaire sport, maar in Oekraïne valt dat mee. Je hebt daar ook elitaire clubs, maar ook veel kleine verenigingen die samen met scholen werken en erg betaalbaar zijn zodat iedereen er heen kon gaan ongeacht je achtergrond.”
De Oekraïense taal
“Ik groeide op in een Oekraïens sprekende familie en in mijn kinderjaren…” Haar stem trilt. Ze hapert even. Hiervoor sprak ze snel en duidelijk, maar nu kijkt ze even weg en moet ze een pauze nemen. Anna kijkt mij weer aan en gaat weer verder.
“In mijn jeugd was er een grote Russische invloed. De invloed was zichtbaar in de cultuur. Dit was ook zichtbaar in de culturele sector. De meeste tv-shows waren Russisch, de meeste boeken waren in het Russisch en de meeste mensen spraken Russisch. Ik groeide op in een Oekraïens sprekende familie en ik ervaarde veel schaamte. De meeste kinderen spraken niet Oekraïens, tijdens de pauzes sprak iedereen Russisch. Er werd mij gevraagd waarom ik Oekraïens sprak, of ik ook in Oekraïens dacht en of mijn familie ook Oekraïens sprak? Het zijn vreemde vragen om te stellen, maar in die tijd was dat heel normaal.
Ik schaamde mij om mijn eigen taal in mijn land te spreken en die schaamte was er vooral omdat er tijdens de Sovjet-Unie veel propaganda was tegen de Oekraïense taal. Russisch was voor intelligente mensen en Oekraïens was voor domme mensen. Dat vooroordeel was nog steeds aanwezig in mijn jeugd. Dat vond ik erg lastig. Ondanks dat Russisch een dominante taal was, probeerde ik te stoppen met het kijken van Russische content. Ik deed dit omdat het na het begin van de oorlog in 2014 niet meer goed voelde. Het grootste gedeelte van mijn tienerjaren consumeerde ik alles in het Engels.
In de loop van de jaren veranderde de positie van de Oekraïense taal. Deze veranderingen begonnen tijdens De Revolutie van Waardigheid (ook wel Maidan-revolutie genoemd). 2 jaar later in 2016 werden er taalquota’s ingevoerd. Hierdoor werd het verplicht dat ongeveer 60% van alles op de radio, tv en boekenwinkels in Oekraïens moest zijn. Toen kon ik eindelijk artiesten vinden die in het Oekraïens zingen en kon ik tv-programma’s kijken in mijn eigen taal.
Het voelde erg goed om deze veranderingen te zien. Het was fijn dat ik naar cabaretiers kon luisteren die niet alleen grappen maken over Groot-Brittannië en Amerika, maar ook over dingen in mijn omgeving. Hierdoor voelde ik mij eindelijk gerepresenteerd. “
Na de revolutie
“Niet alleen de positie van de taal veranderde na 2014, ook op andere plekken werd een verandering zichtbaar. Na 2014 kwam een grote vrijwilligersbeweging op gang. Ik heb in die tijd ook deelgenomen aan enkele vrijwilligersinitiatieven. Ik ben onder andere betrokken geweest bij film en dierenbescherming. Het was fijn om daaraan mee te werken omdat ik op die manier veel kon leren en het gevoel had dat ik wat kon bijdragen aan mijn eigen land.
Daarnaast kwamen er veel projecten op gang, zowel commerciële als niet-commerciële initiatieven. Projecten waar je Oekraïne beter kon leren kennen, leerde over de subculturen in Oekraïne of de geschiedenis over het land. Er kwamen ook steeds meer restaurants en kunstgalerijen. Het was fijn om in het tweede deel van mijn tienerjaren hier gebruik van te kunnen maken.
De activisten en zakenmensen die dit soort projecten opzetten gingen dit pas doen na 2014. Dit kwam omdat ze zich toen pas betrokken voelde voor dit land en een gevoel hadden deel uit te maken van dit land. Die betrokkenheid en het gevoel van verantwoordelijkheid hebben de grootste verandering teweeggebracht.”
De invasie begint
“Toen de invasie in 2022 begon veranderde er veel voor mijn familie. Mijn ouders zijn dokters dus kregen zij naast hun normale patiënten ook oorlogsslachtoffers binnen. Mijn grootouders woonden vlak bij het front en konden Russische tanks zien aankomen. Meerdere familieleden zijn gevlucht. Mijn moeder werkt bij een internationaal bedrijf. Toen de invasie begon kreeg zij de kans om naar Nederland te verhuizen en daar voor het bedrijf te werken. Zij heeft dit gedaan en heeft mij en mijn broertje meegenomen. Mijn vader woont nog wel in Oekraïne. Hij verloor in eerste instantie zijn werk. Er zijn veel bedrijven die besloten hun vestigingen in Oekraïne op te heffen of te verminderen. Ook ons huis is veranderd. De kelder was eerst een opslagplek, nu hebben we het comfortabeler ingericht zodat we het als schuilkelder kunnen gebruiken.
Het is erg moeilijk om dit nieuws over mijn familie allemaal te horen terwijl ik in Nederland zit. In het begin was dit het moeilijkst. Ik heb gemerkt dat het worden van een vrijwilliger mij heel erg hielp. Ik
help mee aan donaties en demonstraties. Daardoor heb ik het gevoel dat ik iets bijdraag. Hierdoor kwam ik in contact met veel Oekraïners, waaronder veel Oekraïense studenten. We konden elkaar goed helpen omdat we elkaar konden begrijpen en wisten waar de anderen doorheen gingen. Die emotionele steun hielp mij heel erg. Het bezoeken van mijn huis hielp ook heel erg. Ik was thuis in Oekraïne in de zomervakantie en de kerstvakantie. Fysiek gezien is het daar minder veilig, maar emotioneel gezien voelde ik mij veilig. Iedereen begrijpt elkaar.
Het is moeilijk om te vertellen hoe het is om je land binnengevallen te zien worden. Je land is jarenlang onderdrukt en bezet geweest door een ander land en dat land is nu weer bezig. Je familie wordt door hen bedreigd, je loopt gevaar als je naar je eigen huis gaat en je ziet beelden van plekken die je kent, waar je in je jeugd bent geweest met vreemde soldaten en vernietigingen.
Er zijn geen woorden die beschrijven wat het betekent om nu Oekraïens te zijn en je thuisland binnengevallen te zien worden. “
