Worden meer mannen onvruchtbaar?  

Volgens een studie van de Oxford Academie, is de spermakwaliteit van mannen de afgelopen 40 jaar met 59,3% afgenomen. De studie, die de laatste tijd veel wordt gedeeld op sociale media, beweert dat de spermakwaliteit zo snel afneemt, dat na 2060 mensen in westerse landen zich wellicht niet meer kunnen voortplanten. De omgeving van de man blijkt een grote rol te spelen in de afname, maar ook andere externe factoren, zoals voedsel en chemicaliën lijken de vruchtbaarheid allesbehalve te bevorderen. De studie van de Oxford Academie is inmiddels zes jaar oud. Maar hoe betrouwbaar is dit onderzoek eigenlijk, wat kunnen we tegen de afnemende kwaliteit doen en wat zijn de redenen voor deze daling? Hoog tijd voor een gesprek met vruchtbaarheidsexpert Marjolein Grömminger en doctor Max Curfs, klinisch embryoloog bij het Isala Fertiliteitcentrum te Zwolle.  

Twijfelachtig onderzoek 

Doctor Max Curfs stelt vragen bij de studie: ”Het onderzoek gaat over spermakwaliteit. Ik ken de studies ook en die kennen we al sinds de jaren ’80 vanuit Denemarken. Hierin wordt aangetoond dat door de jaren heen de spermakwaliteit af lijkt te nemen.” Curfs benadrukt echter wel dat er niet met zekerheid gezegd kan worden of de spermakwaliteit in de jaren ’80 op dezelfde manier is gemeten: ”Stel het onderzoek is op dezelfde manier gemeten en de spermakwaliteit is verminderd, dan hoeft dat niet te betekenen dat de vruchtbaarheid daadwerkelijk is afgenomen.” Er is volgens de doctor nog geen reden voor paniek: ”Bij afnemende spermakwaliteit zitten we nog steeds ruim boven de norm die de Wereld Gezondheids Organisatie heeft vastgesteld.” 

Ook Marjolein Grömmiger is van mening dat de studie van de Oxford Academie een niet geloofwaardig beeld schetst. “Ik denk dat de studie wel echt een doemscenario geeft als ik eerlijk ben. Misschien komen de onderzoekers wel op deze cijfers uit, maar om hier dan ook daadwerkelijk van uit te gaan vind ik wat te voorbarig.” De vruchtbaarheidsdeskundige benadrukt echter wel dat het belangrijk is om aandacht te geven aan de afnemende spermakwaliteit van mannen: ”Het is natuurlijk een probleem dat de spermakwaliteit afneemt, daar kunnen we kort over zijn.”   

Een realistisch beeld uit de praktijk 

Toch ziet Marjolein Grömminger in de praktijk een afname in vruchtbaarheid. De vruchtbaarheidsdeskundige werkte tot een paar maanden geleden bij Freya, een vereniging voor mensen met vruchtbaarheidsproblemen. Tijdens haar carrière zag ze een groei in het aantal mensen dat een luisterend oor nodig had vanwege infertiliteitsproblemen. “Het aantal mannen met vruchtbaarheidsproblemen is in de loop der tijd groter geworden. Het is inmiddels een gegeven dat de mannelijke vruchtbaarheid onder druk staat”, vertelt Grömminger. 

Het is lastig om één bepaalde oorzaak aan de afnemende vruchtbaarheid te verbinden: ”Het kan natuurlijk aan een hele hoop factoren liggen. Zo kan onder andere de leefstijl van een man een rol spelen”, vertelt Grömminger. Ze benadrukt dat niet genoeg beweging, eten, alcohol- en drugsgebruik allemaal als oorzaak gezien kunnen worden. Niet alleen leefstijl blijkt een veel voorkomende oorzaak te zijn: ”Je hebt ook nog zaken als chemicaliën en hormoonwaarden in kraanwater die de vruchtbaarheid aan kunnen tasten. Deze hormoonwaarden kunnen onder andere veroorzaakt worden door pilgebruik. Chemicaliën zijn in staat om het lichaam in te komen dankzij voedsel of verpakkingsmateriaal”, vertelt Grömminger.  

Max Curfs stelt ook dat leefstijlfactoren in verband gebracht kunnen worden met het probleem: ”Dat zit hem deels in beroepen, roken, alcohol, stoelverwarming, ik noem maar een paar dingen. Het is niet dat het bewijs keihard is, want een gezonde leefstijl beïnvloedt niet alleen de vruchtbaarheid, maar alle gezondheidsaspecten. Ook wil het niet zeggen dat als je een ongezonde leefstijl hebt, de kans op zwangerschap afneemt.” Curfs ziet in de praktijk wel een toename van het aantal IVF-behandelingen in Nederland: ”Ik moet hierbij zeggen dat de covid-periode ervoor zorgt dat we geen representatief beeld hebben.” Hij denkt dat de toename in het aantal IVF-behandelingen meer te maken heeft met de leeftijd van de vrouw, dan met de afnemende spermakwaliteit van de man: ”De leeftijd waarin de vrouw haar eerste kind krijgt, stijgt wereldwijd. Hierbij is Nederland koploper. De vruchtbaarheid van vrouwen is heel duidelijk leeftijd gerelateerd, want het aantal eicellen neemt af met de jaren.”  

Toekomstvisie  

Volgens Grömminger is het erg lastig om verbetering in spermakwaliteit te realiseren. De vruchtbaarheidsdeskundige vertelt dat mannelijke vruchtbaarheid op dit moment als een gegeven wordt gezien, hij is dus goed of niet goed. Op basis van deze uitkomst ga je een behandelplan in. ”Er wordt op dit moment niet of nauwelijks gekeken hoe je de mannelijke vruchtbaarheid kan verbeteren. Stel je hebt echt een gebrek aan kwaliteit, dan kom je vaak direct in aanmerking voor een IVF-behandeling, want de kans van zwangerschap op een andere manier is erg klein. Als de kwaliteit slecht is, dan ga je dus meteen door naar het eindstation, terwijl er niet gekeken wordt of we die kwaliteit van het sperma misschien wat omhoog kunnen brengen”, vertelt Grömminger. Ze vindt het jammer dat mannen gelijk naar het eindstation worden gestuurd: ”In de toekomst zou het positief zijn als er verbeteringen worden bereikt via een traject, bijvoorbeeld door bepaalde producten te vermijden of juist meer aandacht te besteden aan voeding en beweging. Op die manier zou het mogelijk zijn om de kwaliteit van het sperma te verbeteren.” 

Toch ziet de Grömminger niet voor zich dat dit snel mogelijk wordt: ”Stel je krijgt vandaag hoge koorts, dan kan over drie maanden je sperma daaronder lijden. Er zit een enorme vertraging tussen het aanmaken van spermacellen en dat die feitelijke spermacellen ook in de zaadlozing van de man zitten.” Grömminger laat weten dat het hierdoor lastig is om het beste traject te kiezen: ”Doe je onderzoek naar hoe de kwaliteit verbeterd kan worden, dan loop je dus altijd een paar maanden achter. In die maanden kan er van alles gebeurd zijn, waardoor de resultaten misschien niet meer representatief zijn voor de situatie op dit moment.” 

De klinisch embryoloog denkt dat het in de toekomst belangrijk is om aandacht te vestigen op de leeftijd van de vrouw bij een zwangerschap. Hij legt hierbij vooral de nadruk op het feit dat vrouwen niet te lang moeten wachten: ”En daar is een belangrijke taak weggelegd voor de voorlichting, want dat moet vanaf een jonge leeftijd beginnen.”