Emma AlbadaFilosoof Judy Hoekstra en socioloog Esmeralda de Vries van het Filosofisch reisbureau vertellen over de groeiende nieuwsgierigheid naar filosofie, ‘denken’ als vak, de essentie van de vraag ´waarom’, het vinden van een onderwerp die jou persoonlijk aantrekt en waar begin je überhaupt met alle kennis en theorie die filosofie met zich mee brengt?
Het was voor Judy Hoekstra helemaal geen logische keuze om de opleiding van Toegepaste Filosofie te volgen. Ze dacht na haar Vwo-diploma makelaar of accountant te worden. Ze is toen uiteindelijk bloemist geworden en is later zelfs met een omweg ook in de sportwereld terecht gekomen. In al die verschillende werelden nam Judy Hoekstra wat mee. In de bloemwereld wordt veel gewerkt met verbeelding en emoties. Bloemen zijn namelijk altijd aanwezig bij elk belangrijk punt van je leven of je nu gaat trouwen of iemand komt te overlijden. “Daarmee moest ik op een bepaalde manier gaan denken en invoelen,” zegt ze. In de sportwereld wordt juist de focus gelegd op prestaties en het maximale ergens uithalen. Judy Hoekstra vertelde in het gesprek dat ze in het begin overweldigd werd door alle theorieën en alle nieuwe woorden. “De manier van denken, kijken en leven was totaal nieuw voor mij, dus dat kan heel confronterend zijn.” Zelfkennis is namelijk echt veel aanwezig in de opleiding.
Esmeralda de Vries heeft de opleiding Sociologie gedaan op de Erasmus Universiteit in Rotterdam en is nu sociologisch conceptontwikkelaar en richt zich op het samenwerken met andere specialisten op verschillende terreinen om zo nieuwe manieren te bedenken om sociale fenomenen te begrijpen en bestaande concepten uit te breiden of te herzien. Kritisch durven zijn, antwoorden vinden en actie ondernemen met mensen die de wereld verbeteren of misschien wel redden is waar de aandacht van Esmeralda ligt. Ze streeft naar een goed antwoord op concrete vragen en hier met anderen over te praten. Zo hebben Judy Hoekstra en Esmeralda de Vries elkaar ook ontmoet. Sinds een jaar is ze bezig met het ontdekken van filosofie en wat bij haar past. “Naarmate je meer weet zul je merken dat je steeds meer dingen niet zal weten.” Dat kan frustrerend zijn of juist zorgen voor meer nieuwsgierigheid.
Uit cijfers van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap blijkt dat in 2023 ongeveer dertig procent meer studenten zijn ingeschreven in een filosofie opleiding ten opzichte van 2018. In 2023 hebben ook 5505 leerlingen eindexamen gedaan in het vak filosofie (HAVO en VWO). Dit is ook een groot verschil van de 692 leerlingen in 2000. Het stijgende enthousiasme onder jongeren is dus een feit, maar hoe is dit ontstaan en waarom trekken juist de jongeren naar filosofie?
Chaos
We leven in een versnelde chaotische wereld. Er is een enorme versnippering van informatievoorziening met behulp van het internet en met nadruk op sociale media (waar jongeren via algoritmes veel mee te maken krijgen). Socioloog Esmeralda de Vries: “We zijn gewend geraakt aan een normaal snelheidspatroon. Sociale media maakt daar goed gebruik van en stimuleert dat.” Er is nu meer dan ooit behoefte aan een consistent wereldbeeld. Dit zouden we als een van de redenen kunnen noemen waarom jongeren nu meer toe (gaan) trekken naar filosofie. Filosoferen is namelijk volgens Filosoof Judy Hoekstra: “het vertragen en het goed kijken naar wat er gezegd wordt.”
Chaos is een ingewikkeld concept en vaak (net als een alinea geleden) geassocieerd met onduidelijke situaties. Is dat wel de juiste definitie van chaos? Hoe Judy Hoekstra het uitlegt kan chaos ook juist een “bron van creativiteit zijn.” Chaos kan een positief concept worden door écht te luisteren naar elkaar en het gesprek aan te gaan. De vraag waarom waar we de laatste een sterke afwijking voor lijken te hebben zou ons hier erg bij kunnen helpen.
Denken als vak
“Denken is een basisvaardigheid, net als praten en schrijven zou je ook moeten leren denken,” vindt Hoekstra. “Je wordt gevormd zoals andere mensen denken dat goed zal zijn”. Hoe kun je dan zijn wie je bent? Het begint allemaal bij zelfkennis en ook de juiste woorden zelf ergens aan geven en zeker in deze tijd zijn er een heleboel nieuwe dingen ontstaan waar ons huidige vocabulaire tekortschiet.
Volgens Esmeralda de Vries leert het schoolsysteem jongeren om de handen over elkaar te houden en een hand op te steken als je iets moet vragen. “We ontmoedigen dan het vragen stellen in deze periode.” Het basisonderwijs is een cruciaal moment waar kinderen veel gewoontes, normen en waarden meekrijgen. Netjes gedragen is belangrijk en nieuwsgierigheid uiten via vragen wordt dan snel beschouwt als onrust en drukte. Vragen moeten dus gefilterd worden en op het juiste moment gevraagd worden (als daar een moment voor is). Hoe vaak heb je een vraag gehad en dan vervolgens in jezelf gezegd ‘laat maar?’
“We moeten de filosoof niet uit het kind halen.”
Jongeren leren over hun eigen denken geeft hun van jongs af aan zelfkennis die hun later in de maatschappij erg van belang kan zijn.
De essentie van de waarom vraag
De waarom vraag wordt gezien als een vervelende en negatieve vraag. We lijken de laatste tijd deze vraag ook te ontwijken. Wat als iemand nou geen antwoord heeft of oncomfortabel wordt van de vraag? Het is een vraag waarmee je de verdieping ingaat of het nu gaat om informatie of de keuzes van een individu.
”Is weet ik niet echt zo een verkeerd antwoord?”
Als we ergens diep op willen ingaan of een totaal nieuw concept willen uitzoeken dan hebben wij de vraag ‘waarom werkt dit?’ nodig. De vraag geeft betekenis aan wat er gebeurt. We denken vaak vanuit een nut of genot, maar we vragen ons niet af waar dit toe lijdt. “Als je daar op inzoomt kom je er misschien achter dat het je eigenlijk ergens anders om gaat.” Niet weten hoe je op een waarom vraag reageert, zou dus veel waardevoller kunnen zijn dan misschien verwacht wordt.
Wat past bij jou?
Over elk onderwerp is inde filosofie wel iets over geschreven. Het is dus ook zoeken wat je wel aanspreekt en waar wil ik de focus op leggen. Iemand kan met filosofie direct denken aan lastige begrippen en de vele filosofen zoals Plato, Rousseau of Simone de Beauvoir. Er komt veel meer en juist misschien ook minder bij kijken. Esmeralda: “Naarmate je meer weet zul je merken dat je steeds meer dingen niet zal weten.” Je wordt soms geconfronteerd met jezelf en de manieren en werkingen van je eigen omgeving. Het gaat erom dat je iets kan vinden wat je het gevoel geeft dat je er iets mee kan en een stroming die bij jou als persoon past.
Als we gaan zoeken naar een variatie aan filosofische vraagstukken, dan is het ook interessant om naar een aantal vrouwelijke filosofen te kijken. Esmeralda: ”Vrouwelijke filosofen zeggen vaak wat anders, en het is interessant om met terugwerkende kracht te kijken hoe ze naar die wereld keken waarin zij misschien niet dat podium kregen zoals een Plato of Kant.” De grote filosoof Socrates was in eerste plaats een groot denker omdat hij goed wist te luisteren naar zijn leermeesteres Diotima.
Dus waar begin ik? Zoals Judy Hoekstra het uitlegt is het “net als met een timmerman. Een timmerman vraagt zich ook of waar die moet beginnen, dus het is ook ambacht.” We hebben gereedschap nodig om van start te komen. Een paar voorbeelden zijn filosofische cafés, of gewoon een boek met een onderwerp die je aanspreekt en vooral samen filosoferen door actief naar elkaar te luisteren en de belangrijke vragen te stellen aan elkaar (je beslist zelf wat je belangrijk vindt). Het uitzoeken van zo een passend onderwerp kan via het Filosofie Magazine, die op de website veel informatie ver verschillende filosofen en vraagstukken hebben. YouTube video’s bieden ook een variatie aan keuzes en is een makkelijke optie om snel wat te vinden over een onderwerp als vooronderzoek.
