“Het beste dat je voor het klimaat kan doen, is het erover hebben” – Maarten Hoogslag over veranderingsangst en klimaatpsychologie

Maarten Hoogslag (69) is psychosociaal begeleider en houdt zich bezig met klimaatpsychologie. Hij traint mensen in omgaan met schokkende gebeurtenissen en het verwerken daarvan. In een tijd met verschillende complicaties op het gebied van bijvoorbeeld klimaat én geopolitiek, blijkt dat mensen bang zijn voor veranderingen. Vanwaar komt dit? Hoe is dit te veranderen? En wat doen klimaatpsychologen eigenlijk? Een gesprek met de strijdbare gedragscoach.

Maarten, je houdt je sinds 2016 bezig met klimaatpsychologie. Wat houdt dat precies in?

“Klimaatpsychologie houdt zich bezig met het feit dat het klimaat niet alleen op ons inwerkt, doordat wij overstromingen zien of dat we zien dat het ‘extreem heet’ wordt. Het gaat ook over onze verantwoordelijkheid en ons gedrag. Het gaat over die wederzijdse beïnvloeding, dat het klimaat invloed op ons heeft, en wij hebben invloed op het klimaat.”

Op de site van klimaatpsychologie.com is te zien dat jullie de klimaatcrisis willen bestrijden met klimaatpsychologie. Hoe zien jullie dat voor je?

“Als je het aan mij persoonlijk vraagt, zou ik zeggen dat wij als mensheid voorlopig niet de goede kant op kantelen. Als wij heel erg ons best doen, kunnen wij de verslechtering vertragen en ideeën lanceren voor kleine successen links en rechts. Alles wat jij doet, telt ook, én steekt anderen aan. Maar de veranderbaarheid zie ik op de korte termijn niet zomaar kantelen. Klimaatpsychologen proberen te begrijpen waarom het lastig is om in actie te komen. Ze leggen barrières bloot, zodat we deze kunnen overwinnen en duurzaam handelen makkelijker wordt.”

Kan de klimaatpsychologie ervoor zorgen dat die kanteling wél komt?

“Dat is een kwestie van schaalvergroting. Als iedereen van dezelfde feiten doordrongen is, dan zouden er social tipping points ontstaan. Vroeger vonden wij het bijvoorbeeld heel normaal om te roken in het vliegtuig. Zo naïef zijn wij niet meer; wij weten nu wel dat dat niet meer kan. Die social tipping points zijn op klimaatgebied ook bezig, maar die zouden moeten versnellen. En daarvoor is ieder individu nodig.”

Hoe zie jij die social tipping points versnellen?

“Het gaat erom waar je door wordt aangestoken en waar je op een goede manier wordt geënthousiasmeerd. Bijvoorbeeld door voorbeelden van anderen. Als mensen weten hoe fout het pad is dat wij aan het belopen zijn, dan slaan we wel een ander pad in. Het is niet alleen kennis, het is ook emotie en een soort bezieling die nodig is. (zie beeld) Als je dat bij elkaar koppelt, plus goede voorbeelden van anderen, dat zorgt voor beweging.  Het beste dat je aan het klimaat kan doen, is het erover hebben. Dan ontdek je dat veel meer mensen bezorgd zijn en blij zijn dat het even belicht wordt. Vervolgens ontstaat er een individueel pad over wat kan, wil en moet ik veranderen, waar ligt mijn prioriteit. Heb ik nu al behoefte om dingen te veranderen of heb ik meer informatie nodig? En wat zijn mijn alternatieven? Je moet goede alternatieven nodig hebben om verandering in te zetten. En onthoud: het is nooit te laat om te veranderen.”

Beeld: Anabella Meijer, https://www.kanai.nl/beeldrechten-kanai

 Je bent ook coach, je begeleidt mensen individueel en in bedrijfscontext. Wat doe je precies?

“Ik begeleid eigenlijk mensen met dezelfde problemen waarmee ze naar een psycholoog gaan, maar zij kunnen meer aan, zoals drugsverslaving. Daarvoor is een behandeling nodig. Ik noem al mijn werk begeleiding. Ik spiegel als het ware mensen. Dus bijvoorbeeld als iemand naar me toekomt die recentelijk vijf banen heeft gehad, en vijf ruzies daarbij. Dan ga ik kijken naar waar die ruzies dan vandaan komen. Bijvoorbeeld: iemand is dan extreem autoritair gevoelig. Vervolgens ga ik kijken waar dat vandaan komt en hoe dat wordt geprojecteerd op andere situaties. In de basis begeleid ik mensen bij de verwerking van ingrijpende gebeurtenissen. Ik leer mensen wat verwerking is en hoe ze over een hele vervelende situatie heen komen.”

Waarom ben je begonnen met coaching?

“Ik was een jaartje of 25 en kon een bakkerij overnemen, die heb ik zo’n 10 jaar geleid. Na die 10 jaar was ik overwerkt en kreeg ik een burn-out. Toen werd ik begeleid door een coach. Vervolgens dacht ik: ‘hé, wat hij doet is volgens mij best leuk’, en besloot ik een opleiding te volgen om het zelf te gaan doen. Daar is later veel meer bijgekomen, bijvoorbeeld sociale rechtvaardigheid. Het is eigenlijk dramatisch om te realiseren hoeveel geluk we hebben om in Nederland geboren te zijn. Een drijfveer die ik nu voel, is dat ik me op mijn leeftijd realiseer dat mijn generatie wat laat op gang is gekomen en degenen die daar last van hebben, zijn degenen die nu geboren worden.”

Voel je je dan ook verantwoordelijk?

“Ja, maar ik hoop niet te veel. Ik vind wel dat ik een soort morele plicht heb om met mijn inzichten anderen te ondersteunen. In 1968 (Club van Rome) werd de huidige tendens eigenlijk al goed ingezien. Dat had ik liever vanaf toen al meer ter harte genomen, maar beter laat dan nooit.”

Wat wil je aan de wereld vertellen via de coaching?

“Als het puntje bij het paaltje komt, je met veel minder al genoeg had, terwijl je dat vorig jaar niet had gedacht. Wat aan het einde van de dag het fijnste is, is dat je op de bank kunt zitten met gezelschap waarmee je kunt lachen en kunt inspireren.”

Waarom zijn mensen bang voor verandering?

“Verandering maakt mensen bang voor verlies van hun eigen identiteit. Stel je voor: je bent fan van een voetbalclub. Daar ben je dan loyaal aan. Als jouw club verliest, blijf je loyaal aan je club, terwijl supporters van een andere club zullen zeggen dat ze er niks van kunnen. Het groepsgevoel, dat uit de oertijd stamt, is gewoon heel sterk. Je moet eigenlijk voor je fatsoen ergens bij horen, anders ben je sociaal in gevaar. Ik benadruk ook in mijn training dat het wij-zijgevoel heel sterk optreedt. Mensen zijn ook bang voor uitsluiting uit die sociale groep. Dus bijvoorbeeld als iemand uit een slagersfamilie bekent dat diegene vegetarisch is, dan wordt deze persoon verstoten. Daarom zijn mensen voor verandering, vanwege hun eigen identiteit en sociale uitsluiting.”

Kan dat wij-zij-denken er ook ooit uit?

“Dat is een heel mooi streven, maar het is een grote uitdaging. De ongelijkheid mag echter nooit een beletsel zijn voor gelijkwaardigheid.”

Wat is changemakership voor jou?

Dat iemand dankzij interventie van iemand anders durft stil te staan bij zichzelf en te bevragen. Dus als iemand zegt: ‘ja, je moet echt vijf keer per week vlees eten’, dat ik iets tegen iemand kan zeggen, waardoor die gaat nadenken, zo van: ‘is dat wel waar?’ Het changemakerschap is dat je bij iemand een zaadje plant en dat die in die persoon of groep kans heeft om uit te groeien.”